Rynek Żywności w UE

Europejski przemysł żywnościowy, to największy sektor produkcyjny w UE. Większość, czyli ponad 80% całej produkcji lokowana jest na wspólnym europejskim rynku. Wartość obrotu europejską żywnością to ponad 1,098 miliarda eur, w tym 0,129 miliardów eur, to eksport poza UE. Prawie 50% tego obrotu generują małe i średnie przedsiębiorstwa. Ogółem w przetwórstwie żywności w UE zatrudnionych jest ponad 4 miliony osób, a liczba przedsiębiorstw sięga 283 tysięcy. Biorąc pod uwagę fakt, że podstawą funkcjonowania gospodarki żywnościowej UE, jest wspólny rynek, co raz większe zaniepokojenie wśród przedsiębiorców i producentów rolnych budzi fakt szybko narastającego problemu pozataryfowych barier w handlu żywnością, które pogłębiają obserwowane od kilku lat zjawisko protekcjonizmu na rynku UE. Stanowi to bardzo poważne zagrożenie dla rozwoju całej unijnej gospodarki żywnościowej, a zarazem może mieć wpływ na osłabienie konkurencyjności eksportowej europejskich przedsiębiorców.

W dniu 28.06.2018 r. w Parlamencie Europejskim odbył się okrągły stół ekspertów związanych z szeroko pojętą gospodarką żywnościową poświęcony zagadnieniom funkcjonowania wspólnego rynku w kontekście Wspólnej Polityki Rolnej i wyzwaniom związanym z narastającym w UE protekcjonizmem gospodarczym. Wśród uczestników spotkania znaleźli się Posłowie do Parlamentu Europejskiego, przedstawiciele organizacji branżowych, stałych przedstawicielstw państw członkowskich przy UE oraz przede wszystkim przedstawiciele wysokiego szczebla Komisji Europejskiej. To pierwsza, od czasu debaty na sesji plenarnej Parlamentu Europejskiego w lipcu 2016 roku, dyskusja na temat protekcjonizmu w UE z udziałem tak wysokich przedstawicieli Komisji Europejskiej. Co więcej, była to pierwsza w historii debata, podczas której rozmawiano o konkretnych propozycjach rozwiązania problemu. 

Uczestnicy spotkania zwrócili uwagę na szereg zjawisk, które mogą zaburzać swobodny przepływ produktów żywnościowych, takich jak między innymi wzmożone kontrole sanitarne, negatywne kampanie medialne, konieczność wieloletniego przechowywania dokumentów czy obowiązek dodatkowych certyfikacji z którymi musza borykać się producenci żywności w UE. Podkreślano także, że aby Wspólna Polityka Rolna mogła funkcjonować prawidłowo, konieczne jest w pierwszej kolejności rozwiązanie starych problemów i uczynienie rynku wewnętrznego, naprawdę wspólnym i otwartym. Problem protekcjonizmu to problem, który dotyka wszystkich, dlatego podczas debaty zarówno przedstawiciele producentów, hodowców, przetwórców oraz dystrybutorów i handlu mówili jedynym, wspólnym głosem i domagali się tych samych zmian.

Zdaniem Czesława Siekierskiego, Posła do Parlamentu Europejskiego, Przewodniczącego Komisji ds. Rolnictwa PE jednym z największych osiągnięć Unii Europejskiej jest jednolity wspólny rynek, który przynosi wszystkim jego uczestnikom znaczące korzyści, i jest motorem wzrostu gospodarczego całej UE. Na  skutek narastających barier w handlu żywnością wspólny rynek staje się nieefektywny i ograniczony. Komisja Europejska powinna jak najszybciej podjąć zdecydowane kroki w celu zahamowania zjawiska protekcjonizmu na rynku żywności UE. Trudno bowiem wyobrazić sobie efektywne i skuteczne dalsze funkcjonowanie Wspólnej Polityki Rolnej, bez zapewnienia powstrzymania narastającej deharmonizacji wspólnego europejskiego rynku. Sprawiedliwa i równa Wspólna Polityka Rolna UE jest podstawą produkcji bezpiecznej i wysokiej jakości żywności. Bariery pozataryfowe negatywnie oddziaływają zarówno na rolników, jak i na przetwórców. W konsekwencji osłabia całą europejską gospodarkę żywnościową i jej konkurencyjność na rynkach krajów trzecich.

Poseł do Parlamentu Europejskiego Andrzej Grzyb zaznaczył, że po latach postępów w liberalizacji handlu międzynarodowego, globalizacji, gdy wydawało się, że proces ten może zmierzać tylko w jednym kierunku, szybciej lub wolniej, ale w kierunku wolności wymiany dóbr i usług, dziś jesteśmy świadkami trudności i niespodziewanej zmiany kierunku. Poprawa przepływu towarów i równe traktowanie wszystkich podmiotów na rynku wewnętrznym UE to kwestie, które należy uwzględnić w ramach szerokiej debaty i podjęcia przez Komisję Europejską efektywnych działań. Leży to w interesie wszystkich państw członkowskich UE i stanowi jeden z fundamentów naszej wspólnoty. Wspólnotowy rynek jest niezaprzeczalnym dorobkiem UE oraz jej fundamentem. Działania zaburzające jego funkcjonowanie to ryzykowanie podkopywanie tych fundamentów.

Unijni, w tym polscy przedsiębiorcy, skarżą się na wykorzystywanie przez niektóre kraje, służb urzędowej kontroli żywności w celu utrudnienia dostępu do rynku. Uciążliwość i zakres prowadzonych kontroli mają za zadanie zniechęcić lokalnych dystrybutorów do importu produktów z innego kraju. Między innymi stosowane są niejasne, często wykraczające poza unijnie przepisy kryteria takie jak np. niewystarczająca jakość – stwierdził Andrzej Gantner dyrektor generalny Polskiej Federacji Producentów Żywności. Mimo, że tego typu klasyfikacja jest całkowicie sprzeczna z prawem UE, polskie i nie tylko polskie produkty można znaleźć na specjalnej stronie internetowej prowadzonej przez czeski resort rolnictwa. Możliwości odwołania się od tego typu ocen są praktycznie zerowe – podkreśla Gantner. Takie działania mogą podważyć zaufanie do całego systemu bezpieczeństwa i jakości żywności UE zarówno na rynku wewnętrznym jak i wśród odbiorców z krajów trzecich.

Występujące na wspólnym rynku UE problemy wynikające z pozataryfowych barier, mogą niewątpliwie wpływać na wizerunek UE na rynkach eksportowych w krajach trzecich. Żywność produkowana w UE, jest uznawana za bardzo wysokiej jakości i poziomie bezpieczeństwa. Należy zrobić wszystko, aby ten wizerunek nie uległ zmianie. – podkreślił Jerzy Wierzbicki – prezes zarządu Polskiego Zrzeszenia Producentów Bydła Mięsnego.

Najnowszy raport opracowany przez międzynarodową kancelarię Dentons w ramach programu Single Europe Varied Food pt. „Wsparcie promocji polskiej żywności poprzez niwelowanie barier w eksporcie” prowadzonego przez Polską Federację Producentów Żywności Związek Pracodawców we współpracy z organizacjami branżowymi,  wskazuje na kluczowe dla przeciwdziałania zjawisku protekcjonizmu rozwiązania które mogłyby być podjęte przez Komisję Europejską w celu zmniejszenia zjawiska protekcjonizmu na rynku UE. Najważniejsze z nich to:

1. Wprowadzenie wewnętrznego regulaminu w sprawie postępowania przed Komisją Europejską. Uporządkowanie i ujęcie w sztywne ramy postępowania przed Komisją w sprawach dotyczących uchybienia przez państwo członkowskie zobowiązaniom traktatowym jest konieczne, by usprawnić prowadzenie postępowania. Wprowadzenie wewnętrznego regulaminu doprowadzi również do większej przejrzystości postępowania i uprości jego przebieg dla państw i innych podmiotów zainteresowanych jego przebiegiem.
2. Nakładanie niezbędnych środków tymczasowych. Wprowadzenie obligatoryjnego występowania przez Komisję do Trybunału Sprawiedliwości o zastosowanie środków tymczasowych wobec państwa członkowskiego stosującego nieuzasadnione bariery handlowe ma na celu ochronę przedsiębiorców, a także zniechęcanie państw do stosowania nieuczciwych rozwiązań.
3. Postępowanie eksperckie. Ustanowienie grupy ekspertów specjalizujących się w barierach pozataryfowych na jednolitym rynku, który będą działać przy Komisji w sprawach dotyczących uchybienia przez państwo członkowskie zobowiązaniom traktatowym ma na celu odciążenie Komisji, a także zachęcenie państw członkowskich do polubownego rozwiązywania spraw dotyczących stosowania nieuzasadnionych barier.
4. Doregulowanie działania systemu bezpieczeństwa żywności RASFF. Doprecyzowanie regulacji dotyczących Systemu Wczesnego Ostrzegania o Niebezpiecznej Żywności i Paszach (RASFF) konieczne jest z uwagi na potrzebę weryfikacji zawartych w Systemie informacji. Obowiązek weryfikacji/wykonywania badań zgłaszanych próbek przez akredytowane laboratoria sprawi, że w Systemie będą tylko te informacje, które faktycznie powinny się tam znaleźć z uwagi na bezpieczeństwo zdrowia ludzkiego.
5. Odwrócony ciężar dowodowy.W celu sprawniejszego postępowania przed Komisją państwo członkowskie, któremu zarzucono stosowanie nieuzasadnionych barier pozataryfowych będzie musiało udowodnić, że funkcjonujące na jego terytorium rozwiązania prawne są zgodne z prawem unijnym.
6. Platforma dla udostępniania regulacji krajowych. Stworzenie platformy internetowej zawierającej informacje odnośnie istniejących uzasadnionych barier handlowych oraz planowanych zmian w przepisach dotyczących kwestii wprowadzania danych grup towarów na terytorium państw członkowskich jest bardzo potrzebne i ma na celu usprawnienie wymiany handlowej wewnątrz Unii.

Zaproponowane w raporcie zalecenia dla Komisji Europejskiej, mogłyby być relatywnie szybko wprowadzone w życie. Najwyższy już czas, aby przestać dyskutować o problemie i możliwych rozwiązaniach. Zamiast tego trzeba te problemy rozwiązać. Tego od Komisji Europejskiej oczekują europejscy rolnicy i przetwórcy – podkreślił Andrzej Gantner.

Licznie reprezentowana podczas okrągłego stołu Komisja Europejska pozytywnie przyjęła przedstawione propozycje. Jak podkreślali przedstawiciele każde przedstawionych rozwiązań jest interesujące i wymaga analizy.

Artykuł Rynek Żywności w UE pochodzi z serwisu Andrzej Grzyb.